Perfectionisme is een verlangen om de dingen zo goed mogelijk uit te voeren, om jezelf te beschermen tegen kritiek, afwijzing, afkeuring of falen - op zoek naar waardering en erkenning. Perfectionisme: een zegen én tegelijk een vloek. Enerzijds helpt gezond perfectionisme om het beste uit jezelf te halen, anderzijds drijft ongezond perfectionisme je regelrecht in een burnout.
Wat maakt dat je in die vicieuze cirkel terechtkomt en vooral hoe stap je hieruit?
Hoe ontstaat perfectionisme?
Een van de oorzaken van perfectionisme is dat je als kind bent geprezen om jouw prestaties en gedrag (cijfers op school, manieren, gehoorzaamheid, sportprestaties, uiterlijk). Ouders geven deze complimenten vanuit de beste intenties. Ook opvoedkundig wordt het systeem van 'belonen en straffen omwille van prestaties en gedrag' gestimuleerd in onze maatschappij. Onbewust creëer je hierdoor als kind een belemmerende overtuiging: ‘Ik BEN wat ik doe en hoe goed ik dat doe’. Je angst om iets fout te doen is direct gekoppeld aan je gevoel niet goed genoeg te zijn. Misschien kreeg je alleen maar aandacht bij uitzonderlijke prestaties? Voorwaardelijke aandacht (liefde) voedt je perfectionisme heel sterk omdat je de link maakt tussen erkenning, waardering, bevestiging en hoge prestaties. Als de waardering niet komt of als je je niet gezien/ gehoord voelt, moet je gewoon wat harder werken, niet?
Systemisch kan perfectionisme een patroon zijn dat je herhaalt, kopieert van een van je (voor)ouders. 'Het hoort zo', 'Zo doen wij dat'. Dit patroon om de lat hoog te leggen kopieer je als kind automatisch en onbewust uit loyauteit naar je bloedband.
Perfectionisme kan ook als overlevingsmechanisme ontstaan doordat je als baby of kind een trauma hebt meegemaakt: bv. het gevoel had verlaten te zijn als couveuzebaby of door een ziekenhuisopname op jonge leeftijd. Verlatingsangst is één van de grootste angsten van een kind, omdat we nu eenmaal als mens niet kunnen overleven zonder moederfiguur. Om dit trauma niet nog eens te voelen gaan we heel hard ons best doen, 'dan gaan ze me niet meer verlaten'.
Perfectionisme wordt pas ongezond op het moment dat je stress ervaart of piekert omdat je met je focus gericht bent op de ander of het resultaat: ‘Wat zal de ander er van denken?’. Je bent extern gemotiveerd. Onbewust is je eigenwaarde afhankelijk van je prestaties en de waardering die je ontvangt van anderen. Onbewust identificeer jij ‘wie je bent’ met je gedrag. Anders gezegd: zonder deze prestaties en waardering ‘ben’ jij volgens jezelf niet goed genoeg.
De angst om afgewezen te worden
We worden perfectionistisch uit angst voor afwijzing. Kijk zelf welke gedachten naar boven komen mocht je voor jezelf de lat wat lager leggen: Wat zal 'x' wel niet van me denken? Gaan ze me nog wel lief vinden? Ben ik nog een goeie mama/papa? Misschien denken ze wel dat ik het niet kan? Wat als ze mij niet competent vinden?
'X' is diegene van wie je waardering en erkenning verwacht: je eigen moeder/vader, leidinggevende, partner, ...
De onderliggende angst bij perfectionisme is je angst van vroeger, toen je nog een kind was. Het is de angst voor de afwijzing die je toen kreeg of verwachtte. Aangezien dat gekoppeld zit aan angst voor afwijzing of zelfs verlatingsangst, is voor jou fouten leren maken gelijk aan het oefenen met de ervaring dat je er niet dood aan gaat. Deze angst zit nog in jouw kindbrein.
Hier helpt de reality-check:
Wat als ik mijn bed niet opmaak? Wat als ik deze keynote niet nog eens nalees? Wat als ik niet gesport heb deze week? Wat als ik 5 minuten te laat kom? Wat als ik niet terug bel?...
Staat er een leeuw? Is er een tsunami, orkaan, brand? Of is er sprake van een andere levensbedreigende situatie? Als dit niet het geval is, is het jouw angst van vroeger, van toen je klein was. Nu kun je je wel degelijk leren realiseren dat jouw angst nog de angst is van vroeger. De oefening bestaat er uit kleine 'foutjes' te maken en te kijken wat er gebeurd of wie het opmerkt. Als er niets gebeurd en niemand merkt het op kan je afvragen voor wie je zoveel moeite doet?
De kunst is: alleen perfectionistisch te zijn op de vlakken die je ZELF bewust KIEST.
De dingen goed willen doen is immers een positieve eigenchap! Bijvoorbeeld in mijn geval kies ik ervoor perfectionistisch te zijn op volgende vlakken: ik wil elke dag verse groenten eten, 's avonds wil ik een opgeruimde keuken, ik doe mijn administratie na elke klant of op het einde van de dag...
Ik kies bewust wat ik zelf belangrijk vind, niet wat anderen belangrijk vinden.
De link tussen perfectionisme en burnout
Van hard werken krijg je geen burnout. De voorbode van een burn-out is langdurige stress. Stress heeft een relatie met angst. En perfectionisme is in feite een angst zoals je hierboven hebt kunnen lezen. Angst voor een oordeel of afgewezen te worden, niet gezien te worden. Je twijfelt misschien nog? Je denkt dat het komt omdat je nu gewoon te veel werk hebt en te weinig tijd hebt? Dat is namelijk wat ik veel hoor van de klanten met stress en burn-out klachten die nog in de ontkenningsfaze zitten.
Wat er aan vooraf gaat is dat je te lang doorgaat om alles perfect te willen doen, de ene todo na de andere afvinken. Nog meer controleren, nog meer 'moeten', de controle zeker niet uit handen geven... Je wordt immers in je ego geraakt als je een werk afwijst of een werk niet doet of niet goed genoeg doet - ook al is de tijdsdruk al hoog. Je wil niet falen, je wil zeker niet lui zijn, je wil niet afgewezen worden, geen kritiek krijgen, je wil aardig gevonden worden... In het uiterste geval ga je ook geen nieuwe uitdagingen of relaties meer aan uit faalangst of schrik dat je het allemaal niet meer aankan.
Het is de angst kritiek te krijgen, afgewezen te worden die je stress bezorgt. Hoe verder je jezelf uitput - fysiek en mentaal - om die angst onder controle te houden hoe dichter je bij een burnout komt. Je gaat immers steeds verder met pleasen en de lat hoger te leggen. Je verliest helemaal uit het oog wat je zelf nodig hebt, welke je eigen waarden zijn, wat je zelf belangrijk vindt.
Vink eens in deze burnout-checklist aan hoeveel symptomen je bij jezelf herkent. Hoe meer symptomen je ervaart hoe meer alarmbelletjes er zouden moeten rinkelen.
Zelfacceptatie
Als perfectionist zoek je je waardering extern. Het onderstaande model heet de ladder van zelfvertrouwen en geeft goed weer dat je jezelf pas kunt waarderen als je jezelf accepteert. En je kunt pas voldoende zelfvertrouwen hebben bij voldoende zelfwaardering:
De uitdaging voor jouw als perfectionist is dus te werken aan je eigen zelfacceptatie en zelfwaardering.
Pas als deze basis is gelegd kan er zelfvertrouwen zijn. Voldoende zelfvertrouwen om de controle los te laten. Voldoende zelfvertrouwen om fouten te durven maken. Voldoende zelfvertrouwen om bewust te kiezen op welke vlakken je wel of niet perfectionistisch wil zijn. Voldoende zelfvertrouwen om ook eens voor jezelf te durven kiezen. Voldoende zelfvertrouwen om ook eens op je lui gat te zitten met een volle todo-lijst...
Wil jij goed je genoeg voelen?
Een eerste stap om jezelf te accepteren is jezelf beter te leren kennen.
Wie ben ik? Welke zijn mijn waarden en talenten? Wat wil ik zelf? Wat is écht belangrijk voor mij? Welke zaken triggeren me? Wanneer ga ik harder werken? Bij wie zoek ik waardering?
Een tweede stap is de (oorzaken van de) angst onder ogen komen en de plaats geven die nodig is.
Een derde stap is weerstanden overwinnen en bewust keuzes durven maken voor jezelf:
"ik doe dit voor mezelf en ik vind mezelf goed genoeg".
Kan jij ondersteuning gebruiken, iemand die je helpt kijken, om dit gevoel te bereiken van goed genoeg te zijn?
Boek vrijblijvend een sparringmoment om elkaar te leren kennen, je eerste stap richting balans en rust in je hoofd.
Magali Bleuzé
Gecertifieerde Professionele Coach
Let's connect via LinkedIn!
